نگاشت های تفسیری سوره حجرات آیه 12
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا کَثِیراً مِنَ الظَّنِ إِنَ بَعْضَ الظَّنِ إِثْمٌ وَ لاَ تَجَسَّسُوا وَ لاَ یَغْتَبْ بَعْضُکُمْ بَعْضاً أَ یُحِبُ أَحَدُکُمْ أَنْ یَأْکُلَ لَحْمَ أَخِیهِ مَیْتاً فَکَرِهْتُمُوهُ وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَ اللَّهَ تَوَّابٌ رَحِیمٌ.
ای مؤمنان از بسیاری از گمانها پرهیز کنید، چرا که بعضی از گمانها گناه است، و [در کار دیگران] تجسس مکنید، و بعضی از شما از بعضی دیگر غیبت نکند، آیا هیچ کدام از شما خوش دارد که گوشت برادر مرده‌اش را بخورد، که از آن تنفر دارید، و از خداوند پروا کنید که بی‌گمان خداوند توبه‌پذیر مهربان است.
واژه نگاشت:
ظَنّ: از ریشه ظَننَ -69 بار تکرار در قرآن با مشتقات - «راغب» در «مفردات» مى گوید: «ظنّ» به معناى «اعتقادى» است که از دلیل و قرینه حاصل مى شود، این اعتقاد گاه قوى مى شود و به مرحله یقین مى رسد و گاه ضعیف است و از حد گمان تجاوز نمى کند.
ظن مطلق گمان است و به خوب و بد هر دو متصف می شود.
تَجسَّسوا: از ریشه جسس (۱ باردر قرآن) دست مالیدن براى دانستن ،تجسّس به معنى تفحّص و کنجکاوى از احوال مردم از همین مادّه است، جاسوس را نیز که از اوضاع مردم و محلّ کنجکاوى مىکند به همین سبب جاسوس گفتهاند.
«تجسس» و «تحسس» هر دو به معناى جستجوگرى است، ولى اولى معمولاً در امور نامطلوب مى آید، و دومى غالباً در امر خیر.واژه تحسسوا در سوره یوسف آمده است.
یغتب:ازریشه غیب (۶۰ باربا مشتقات در قرآن آمده است) کلمه غیبت اسم است. بمعنى اغتیاب و بدگوئى. بدگوئى در پشت سر دیگرى. آنچه در غیاب شخص بدگوئى مىشود اگر در او باشد آن غیبت است و اگر در وی نباشد بهتان نامیده میشود و اگر روبرو گفته شود آن را شتم (فحش) گویند.
پیام ها و نکته ها:
* نهی الهی از بدگمانی مومنان نسبت به یکدیگر(اصل بر خوب بودن)
* لزوم حاکمیت روح خوش بینی و پرهیز از شک و بدبینی در جامعه ی اسلامی
* جواز تکیه کردن بر گمان و مظنه در بعضی از موارد(از به کار بردن واژه ی کثیراً چنین برداشت می شود که اگر در همه جا گمان ها م.رد توجه قرار نگیرد چه بسا موارد مهمی باشد که نادیده گرفتن آن موجب صدمه و آسیب به فرد یا جامعه اسلامی بشود.)
* بعضی از گمان ها انسان را در معرض گناه و عکس العمل ناشایست قرار می دهد.
* کافی نبودن گمان و مظنه برای متهم ساختن مومن و داوری علیه او
* مترتب شدن گناه بر برخی گمان ها مقتضی آن است که انسان هرچه بیشتر از بدگمانی نسبت به مومنان اجتناب و پرهیز کند.
* لزوم پرهیزورود به زمینه های لغزش و ابتلا به گناه(مسیر گمان و گمان پروری مسیر امنی نیست و منجر به انحراف از مسیر صحیح می شود)
* رواج بدگمانی تهدیدی جدی برای اخوت اسلامی است(در دو آیه قبل فرمود مومنان برادرند و در اینجا از بدگمانی پرهیز می دهد و این یک هشدار تلقی می شود.)
* ممنوعیت تجسس و جستار در عیوب و کاستی های زندگی شخصی مومنان
* بدگمانی به مومنان زمینه کشیده شدن به تجسس و کنجکاوی های ممنوع می شود.
* خداوند،خواهان حفظ آبروی مومنان و بر ملا نشدن کاستی های افراد است
* ممنوعیت غیبت و بدگویی مومنان در غیاب یکدیگر
* بدگمانی و تجسس زمینه ورود به غیبت(ترتیب لفظی بیانگر ترتیب حقیقی. در آیه دقت شود)
* تجسس و غیبت عامل گسستن برادری های مومنانه
* ریخت آبروی مومن به منزله خوردن گوشت بدن بی جان او
* توجه به ماهیت غیبت و حقیقت آن موجب انزجار و تنفر و دوری از آن
* جواز غیبت غیر مومنان(فاسقان)به قرینه بعضکم بعضا
* تجسس در عیوب مانند غیبت به منزله خوردن گوشت مرده برادر دینی
* بدگمانی ،تجسس ،غیبت بی تقوایی و گناه است و نیازمند توبه
* خداوند تواب (توبه و بازگشت پذیر)و رحیم و مهرورز است.(توبه کنید مورد مهر الهی قرار می گیرید)
* بدگمانی،تجسس و غیبت با توبه به درگاه خداوند قابل جبران است.
* پذیرش توبه مومنان جلوه رحمت خاص الهی نسبت به ایشان است.
* ایمان تعهد آور است،مومن باید از یک سری افکار و اعمال دوری نماید.
* برای دوری از گناهان حتمی باید از گناهان احتمالی اجتناب کنیم.
* در جامعه ایمانی اصل بر اعتماد،کرامت ،و برائت انسان هاست.
* برای جلوگیری از غیبت مبادی ورودی آن را مسدود کنیم.(گمان بد،تجسس)
* باطن و ملکوت گناه خباثت و تفر آور است.
* از شیوه های تبلیغ و تربیت استفاده از مثال و تمثیل است.
* در شیوه نهی از منکر از تعبیرات عاطفی استفاده کنیم.
* غیبت نوعی درنده خویی است.
* توبه یعنی در اسلام بن بست وجود ندارد.